Οι ιδεοληψίες ή (όπως αναφέρονται στην καθομιλουμένη) εμμονές είναι σκέψεις ή νοητές εικόνες που προκαλούν έντονη ανησυχία. Είναι ακούσιες ή απρόσκλητες, έρχονται δηλαδή στο μυαλό χωρίς τη θέληση του ατόμου.

Ως αποτέλεσμα δημιουργούν αιφνιδιασμό και ταραχή. Οι ιδεοληψίες άλλες φορές συνοδεύονται από καταναγκασμούς ή τελετουργίες (πράξεις για να μειωθεί το άγχος), ενώ άλλοτε παρατηρούνται χωρίς να επακολουθούν καταναγκασμοί.
Παραδείγματα ιδεοληψιών
Οι ιδεοληψίες εμπίπτουν στο φάσμα της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής. Ποικίλουν ως προς το περιεχόμενό τους. Ακολουθούν συνήθεις περιγραφές:

• Η μαμά που ενώ κάνει μπάνιο το μωρό της μπορεί να σκεφτεί ότι το πνίγει στην μπανιέρα.

• Ένα ζευγάρι τρώει σε εστιατόριο και ο άντρας έχει στο μυαλό του την εικόνα να γρονθοκοπεί την κοπέλα του.

• Η γυναίκα φεύγει για τη δουλειά της. Ενώ έχει απομακρυνθεί από το σπίτι σκέφτεται ότι δεν έκλεισε το θερμοσίφωνα και ότι μπορεί να έχει πιάσει φωτιά.

• Η θρησκευόμενη κυρία στην εκκλησία ενώ ακούει τη λειτουργία, σκέφτεται ότι αρχίζει να βρίζει τον ιερέα και τους άλλους πιστούς.

Οι ιδεοληψίες στο φυσιολογικό πληθυσμό
Στην πραγματικότητα όλοι μας έχουμε ζήσει την εμπειρία της ιδεοληψίας: ενώ καθόμαστε στη βεράντα, σκεφτόμαστε να πέφτουμε στο κενό ή να μας έρχεται η εικόνα ότι βρίζουμε τον εργοδότη μας κλπ. Ωστόσο, η βασική διαφορά είναι ως προς τη συχνότητα και την αξιολόγηση του περιεχομένου της σκέψης μας.

Ακόμα κι αν κάποιος σκεφτεί ότι σπρώχνει έναν άνθρωπο από τις σκάλες, θα θεωρήσει τη σκέψη του ανούσια και θα την προσπεράσει.

Ιδεοληψίες & παρερμηνείες
Οι άνθρωποι που ταλαιπωρούνται από ιδεοληψίες έχουν τέτοιες σκέψεις καθημερινά και εγκλωβίζονται σε περαιτέρω ερμηνείες ή πιθανότητες. Δεν μπορούν να προσπεράσουν τις σκέψεις, αλλά αρχίζουν να κάνουν ατέρμονες δυσλειτουργικές ερμηνείες.

Υπερεκτίμηση της απειλής
Τείνουν να μεγεθύνουν την πιθανότητα της απειλής και των επακόλουθων συνεπειών των ιδεοληψιών τους. Είναι σχεδόν σίγουροι ότι οι άλλοι κινδυνεύουν και απειλούνται από τις ιδεοληψίες τους. Η μαμά που έχει ιδεοληψίες πνιγμού του μωρού της είναι σίγουρη ότι το μωρό της κινδυνεύει. Επίσης, θα σκεφτεί ότι η ιδεοληψία είναι σχετική με την προσωπικότητά της, ότι είναι επικίνδυνη και κακός άνθρωπος. Αυτή η περαιτέρω αξιολόγηση οδηγεί σε αύξηση της δυσφορίας.

Τελειομανία
Επιπρόσθετα, τα άτομα αυτά έχουν ταυτόχρονα άλλες άκαμπτες πεποιθήσεις τελειομανίας και πλήθος κανόνων, με αποτέλεσμα να βιώνουν ακόμα μεγαλύτερη ένταση. Για παράδειγμα, ο άντρας που έχει ως κανόνα ότι πρέπει να φροντίζει και να αγαπά την σύντροφό του, δεν αντέχει να έχει ιδεοληψίες ότι της κάνει κακό. Νιώθει ντροπή και ενοχές καθώς παραβιάζει τους κανόνες του.

Ταύτιση σκέψης-πράξης
Μια ακόμα βασική παρερμηνεία είναι η σύνδεση της σκέψης με την πράξη. Το άτομο με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή δεν μπορεί να διαχωρίσει τη σκέψη από την πράξη. Αναφέρει ότι «Αφού σκέφτηκα κάτι κακό, θα το κάνω…» ή  Αφού το σκέφτηκα, είναι τόσο κακό όσο κι αν το έκανα». Η σκέψη ισούται με την πράξη προκαλώντας παράλληλα έντονη ντροπή.

Διογκωμένη ανάγκη κατοχής του ελέγχου
Ακόμα το άτομο με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή έχει μάθει να λειτουργεί ασκώντας έλεγχο γενικώς στη ζωή του. Όταν βιώνει τη δυσκολία να ελέγξει τις ιδεοληψίες του, κατακλύζεται από άγχος. Με τον καταναγκαστικό τρόπο που προσπαθεί να ανακτήσει τον έλεγχο το μόνο που καταφέρνει είναι να διατηρεί το φαύλο κύκλο του.

Αυξημένη ευθύνη
Φράσεις όπως «Είμαι ο μόνος υπεύθυνος για ό,τι γίνεται», «Αν δεν πλύνω τα χέρια μου, θα μεταδώσω μικρόβια σε όλη μου την οικογένεια», «Αν συμβεί κάτι κακό, είναι δικό μου λάθος» κ.ά. είναι συχνές προκαλώντας δυσφορία και επαγρύπνηση στο άτομο. Υπάρχει δυσκολία να μοιραστεί την ευθύνη με τους άλλους ανθρώπους στη ζωή του. Η αποκλειστική ωστόσο αίσθηση της ατομικής του ευθύνης κάνει ακόμα πιο δυσβάσταχτες τις ιδεοληψίες.